Ölçülen nesnenin gerçek değeri ile gözlem yada ölçme sonucunda elde edilen değer arasındaki farka ölçme hatası denir.
Örn: Gerçek boy uzunluğu 180 cm. olan bir insanın boyu ölçüm sonucu 177 cm. bulunduysa bu ölçmede 2 cm. ölçme hatası vardır.
Kim, hangi özelliği hangi araç ile ölçerse ölçsün ölçmede hata yapacaktır. Öyleyse bir ölçme sonucundaki hata miktarı ne kadardır ? sorusu akla gelir. Bir ölçme sonucundaki hata miktarı o ölçme işleminde kullanılan birimin yarısı kadardır. Buradan şu sonuca ulaşırız: Birim ne kadar küçülürse hata miktarı o kadar azalır. Bu ifadeyi şu örnekle açıklayabiliriz: Þ
ÖRNEK: A Sınavı: Sadece 1 soru sorulmuş, 100 puan üzerinden puanlanmış,
B Sınavı: İki soru sorulmuş , 50 puan üzerinden puanlanmış,
C Sınavı: On soru sorulmuş , 10 puan üzerinden hesaplanmış,
D Sınavı: Yüz soru sorulmuş , 1 puan üzerinden hesaplanmış,
Yukarıda verilen sınavların sizce en güvenilir olanı hangisidir ? Bu örnekten şunu anlıyoruz: Bir ölçme işleminde kullanılan birim ile ölçme sonucuna karışan hata miktarı birbiri ile yakından ilişkilidir. Birim küçüldükçe hata miktarı da azalır.
ÖLÇMEDE HATA TÜRLERİ :
1) SABİT HATA Þ Bir ölçmeden diğerine miktarı değişmeyen hatalardır. Sabit hatada ölçülen özelliğin miktarı ne olursa olsun hata miktarı değişmemektedir. Sabit hata daha çok ölçmenin GÜVENİRLİĞİ ile ilgilidir.
Sınav aracı, yanlış cevap anahtarı, soruların sınavda yoklanacak hedef davranışları uygun örneklendirmemesi durumunda ortaya çıkar.
ÖRNEKLER: * Bakkalın terazisinin her ölçtüğü ağırlığı 50 gram fazla göstermesi…
* Öğretmenin okuduğu her yazılı kağıdına 10 puan fazla vermesi…
* Bir termometrenin ölçtüğü her sıcaklığı 2 °C fazla göstermesi…
* Bir metrenin ölçtüğü her uzunluğu 3 cm eksik ölçmesi.
2) SİSTEMATİK (YANLI) HATA Þ Ölçülen büyüklüğe, ölçmeye ve ölçme koşullarına göre miktarı farklılık gösteren hatalardır. Sistematik hatada hata miktarı ölçümden ölçüme belli bir oranda artar yada azalır. Sistematik hata ölçmeyi yapanın yanlılığından da kaynaklanır. Ölçülen büyüklüğe, ölçmeciye ve ölçülen koşullara göre miktarı değişen bu hatalar puanlayıcının sübjektif davrandığı hatalardır. Sistematik hata ölçmenin GEÇERLİLİĞİ ile ilgilidir.
Bir testin sistematik hatalardan arınıklığının artması testin GEÇERLİLİĞİNİ arttırır.
ÖRNEKLER: * Bir öğretmenin öğrencilerin cinsiyetlerine göre fazla puan vermesi, (Kız öğr. 10 puan fazla verilmesi)
*Yazılı sınavlarda yazı güzelliğine, ifade düzgünlüğüne, tertip ve düzene fazla puan verilmesi.
* Öğretmenin 50 puan alan kağıda 10, 60 puan kağıda 15, 70 puan alan kağıda 20 puan fazla vermesi…
* Terazinin 1 kg.lık bir kütleyi, 50 gram fazla; 2 kg.lık kütleyi 100 gram fazla, 3 kg.lık kütleyi 150 gram fazla göstermesi…
3) RASTGELE (TESADÜFİ) HATA: Þ Hatanın miktarı ve yönü ölçülen özelliğin miktarından bağımsız olarak ve düzensizce artıp azalabilmektedir. Hatanın kaynağı bilinmez. Daha çok ölçmenin “güvenirliği” ile ilgilidir. Bu tür hatalar ölçme sonuçlarına gelişi güzel katılır.
ÖRNEKLER: * Dikkatsizce puanlanan, okunan veya doğru okunduğu halde yanlış kaydedilen notlar .
* Öğrencinin sınav günü hasta olması, sınav salonunun soğuk olması, şans başarısı, kopya çeken öğrencinin aldığı puan.
* Terazinin bir ölçtüğü kütleyi 50 gram fazla gösterirken, bir başka kütleyi 120 gram eksik, bir diğerini 250 gram fazla göstermesi
* Öğretmenin bir kağıda 5 puan fazla verirken, bir başka kağıda 10 puan fazla vermesi.