Hedeflerin yatay boyutunu oluşturur. Eğitim öğretimde hedefler basitten karmaşığa kolaydan zora ve bilinenden bilinmeyene birbirinin önkoşulu olacak şekilde aşamalı (taksonomik) olarak sıralanır.
Taksonomi tasnif ederek dağıtma, sınıflandırma demektir. Öğretim amaçlarının bu anlamda en uygun sınıflandırması BLOOM tarafından yapılmıştır. BLOOM’un sınıflamasının temel özelliği öğretmene; “öğretim sonunda öğrencide ne tür değişiklik olacaktır?” sorusuna cevap bulmada yardımcı olmasıdır.
            Öğretim programı hedeflerinin aşamalı sınıflaması üç alanda yapılmaktadır. Þ
A)    BİLİŞSEL (Kognitif) ALAN
B)    DUYUŞSAL (Efektif) ALAN
C)    DEVİNİMSEL (Psikomotor) ALAN
1)      BİLİŞSEL (KOGNİTİF) ALAN: Þ Öğrenilmiş davranışlardan zihinsel yönü ağır basanların kodlandığı alandır. Bu alan; bilginin edinilmesi ve uygulanması ile ilgilidir. Bireyin zihinsel süreçlerle ilgili olarak okuduğunu anlaması, problem çözmesi, kavram bilgisi gibi özellikleri kapsar. Bireyin zihnindeki kimyasal bilgi kodlamasıyla alakalıdır. Bu alan BLOOM tarafından kodlanmıştır.
Aşamalı olarak 6 ana basamağa ve her basamakta alt basamaklara ayrılmıştır. Bu alandaki hedefler ve davranışlar basitten karmaşığa, kolaydan zora, somuttan soyuta ve birbirinin önkoşulu olacak şekilde aşamalı olarak şöyle sıralanmıştır Þ
A)    BİLGİ (Hatırlama-Tanıma)
→ Kavramlar (Terimler) Bilgisi
→ Olgular Bilgisi
→ Araç ve Gereçler Bilgisi
→ Alışılar (Teamüller) Bilgisi
→ Yönelimler ve Aşamalı Diziler Bilgisi
→ Sınıflamalar ve Kategoriler Bilgisi
→ Ölçüler Bilgisi
→ Yöntem Bilgisi
→ İlke ve Genellemeler Bilgisi
→ Kuram ve Yapılar Bilgisi
BİLGİ BASAMAĞINDA HEDEF ve DAVRANIŞ YAZMA: Þ Bir basamakta herhangi bir nesne ve olguyla ilgili bazı özellikleri kişinin GÖRÜNCE TANIMASI, SORUNCA SÖYLEMESİ yada EZBERDEN AYNEN TEKRAR ETMESİ gibi davranışları kapsar. Bilgi düzeyi önceden öğrenilenleri HATIRLAMA yada TANIMAYA dayanır. Bu basamakta anlamını ve mantığını bilerek tanıma, söyleme ve ezberden söyleme vardır. Öğrenci öğretim etkinlikleri sonunda prensipler, listeler, tasnifler ve ölçüler, teoriler ve olaylar hakkında “BİLGİ” sahibi olur.
Bilgi düzeyinde hedef yazılırken cümlenin sonuna; “bilgisi, hatırlayabilme, tanıyabilme” sözcüklerinden birisi gelmeli, dersin adı, düzeyi belirlenmeli ve sınırlama konulmalıdır.
            Bilgi düzeyinde hedefler davranışa çevrilirken cümlenin sonuna “yazma/söyleme, seçip işaretleme, eşleştirme, doldurup yazma, tanımlama, kopya etme, isimlendirme, sıraya koyma, gösterme, altını çizme, ifade etme, tekrarlama, ölçme, ezberleme, betimleme” gibi söz veya söz öbekleri getirilmelidir.
ÖRNEKLER Þ ( Bilgi Düzeyinde Hedefler)
 → Maddelerin çeşitlerini sınıflama bilgisi
→ Sosyal Bilgiler dersi ile ilgili temel kavramların anlam bilgisi
→ Fen Bilgisi dersinde belli başlı kavramların anlam bilgisi
→ Sosyal Bilgiler dersi ile ilgili belli başlı olgular bilgisi
→ Fen Bilgisi dersindeki başlıca buluşlar bilgisi
→ Hayat Bilgisi dersinde geçen temel araçlar bilgisi
→ İlimiz ve Bölgemizi tanıyalım ünitesinde geçen temel sınıflamalar bilgisi.
            (Bilgi Düzeyinde Davranışlar)
→ Verilen bir tanımın doğru yada yanlış olduğunu yazma / söyleme…
→ Bir dizi kavramla bir dizi tanımı eşleştirip işaretleme…
→ Yeryüzü şekli, iklim, bozkır, maki kavramlarının tanımlarını derste geçen
ifadesiyle yazma / söyleme…
→ Verilen bir tarihi olgunun geçtiği zamanı tarih şeridinde işaretleyip gösterme,
→ Kroki, plan, harita ve pusula gösterilince adını yazma / söyleme…
→ Bilimsel yöntemin basamaklarını sırasıyla yazma / söyleme…
→ Laiklik teriminin tanımını söyleme.
→ Maden devrine adını veren buluşları sıra ile yazma…
Ayrıca şu sorularda bilgi düzeyini ölçmeye yöneliktir Þ
→ İstanbul’un fethi kaç tarihinde olmuştur?
→ Ülkemizin en geniş orman alanı hangi bölgemizdedir?
→ Darwin kuramının genel özelliklerinden üç tanesini yazınız?
→Verilenler içinden eğitimin tanımını seçip işaretleyiniz?
B)    KAVRAMA( Açıklayabilme-Yorumlayabilme)
→ Çevirme
→ Öteleme
→ Yorumlama
            Bu düzey öğrencinin daha çok öğrendiklerini kullanarak bilgi üretmesi ile ilgilidir. Kavrama düzeyinde, bilgi düzeyinde kazanılan davranışların öğrenci tarafından özümsenmesi, kendine mal edilmesi, anlamının yakalanması söz konusudur. Burada  bilginin TRANSFER edilmesi gerekmektedir. Transfer türü öğrenmelerde yalnız başına ezberleme, anımsama ve tanıma yoktur. Bunlara ek olarak ve onların üstünde yeni bir anlatım biçimine çevirme, yeni bir grafiği yazılı yada sözlü olarak açıklama, bir olgunun nedenini, niçinini, nasıl ve niye olduğunu kendi cümleleriyle gerekçe göstererek açıklama, yeni örnek verme, verilenlerin geçmişini ve geleceğini kestirme vardır.
            Bu aşamada öğrenci öğretimin sonucunu kendi cümleleriyle ifadelendirmeli, teşhis etmeli, örneklemeli, açıklamalı ve sınıflandırmalıdır.
            Kavrama düzeyi kendi içinde çevirme, yorumlama ve öteleme olarak aşamalı şekilde üç alt basamağa ayrılır Þ
 • ÇEVİRME Þ Bu basamakta; verilerin grafiğe, grafiklerle gösterilenleri yazıya yada sözel anlatıma, şekle; şekille verilenleri grafiğe, söze, yazıya; yazıyla verilenleri şekle, grafiğe anlamını bozmadan çevirme bu basamağın kapsamı içindedir. Türkçe verilen bir iletişimi yine başka sözcüklerle Türkçe’ye, Fransızca veya Almanca’ya çevirme bu basamakta istenilen davranışlardır. Yalnız veriler ve istenilenler öğrenci için yeni olmalı yani derste işlenmemiş olmalıdır. Bu basamakta hedef yazarken hedef cümlesinin sonunda “istenilen anlatım biçimine çevirebilme” ifadesi bulunmalıdır. Hedeflerde davranışa çevrilirken cümlenin sonunda “seçip işaretleme, grafiğini çizip gösterme, yazma, söyleme” gibi ifadeler bulunmalıdır.
ÖRNEK Þ
            → Sosyal bilgiler dersiyle ilgili belli başlı verileri istenilen anlatım biçimine çevirebilme (Hedef)
            → Sözel, Sayısal, simgesel verileri tablo haline getirip çizme (Davranış)
            → Yurdumuzun komşularıyla ilgili  belli başlı verileri istenilen anlatım biçimine çevirebilme.
            → Yunanistan, Bulgaristan, Suriye, İran, Irak, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, KKTC ve Türkiye’nin nüfusunu grafikle çizip gösterme.
YORUMLAMA Þ Bilgi düzeyinde öğretilen ilkelerin, olguların nedenini, niçinini, niyesini nasıl olduğunu, olgular arasındaki benzerlik ve farklılıkları kendi cümleleriyle açıklayıp yazma, söyleme, uygun ve yeni örnek verip yazma, söyleme, verilenler arasından seçip işaretleme bu basamağın davranışlarındandır.
            Bu basamakta hedef cümlesinin sonuna “açıklayabilme, yorumlayabilme” gibi ifadelerden birisi getirilmelidir. Bu basamaktaki hedeflerin davranışları yazılırken cümlelerin sonuna “nedenini açıklayarak yazma, söyleme, seçip işaretleme” gibi ifadelerden biri getirilmelidir.
ÖRNEKLER Þ
            → Sosyal Bilgiler dersi ile ilgili temel ilkeleri açıklayabilme,
            → Çağdaş, güçlü ordu ve donanmaya sahip bir devletin neden diğer devletleri egemenliği altına alabileceğini açıklayarak yazma,
            → Neden devlet yönetiminde adil olmak gerektiğini yazma / söyleme…
            → Fen Bilgisi dersinde belli başlı doğal olguları açıklayabilme…
            → Türkçe dersinde düzeyine uygun olarak verilen bir metni anlayabilme,
            → Metnin konusunu yada temasını bir cümleyle yazma / söyleme,
            → Metindeki ana düşünceyi bir cümleyle yazma,
            → Metindeki yardımcı düşünceleri birer cümleyle yazma / söyleme,
            → Metindeki ana düşünceyi karşılayan bir ata sözü yazma,
            → Metne uygun başlık yazma,
            → Metni kendi cümleleriyle özünü yitirmeden özetleyip yazma,
            → Metnin giriş, gelişme, sonuç bölümlerini yazma-söyleme
• ÖTELEME Þ Bilgi basamağında kazanılan ilkelere uymanın yada uymamanın doğuracağı sonuçları; verilerin belli koşullar altında geçmiş ve gelecekteki özelliklerinin ne olacağını yazma, söyleme, seçip işaretleme, doğru yada yanlış olduğunu söyleme gibi davranışlar bu basamaktaki hedeflerin kapsamı içindedir.
Burada öğrenciye sunulacak veriler onun için yeni olmalıdır. Derste işlenmiş ve özellikleri kestirilmiş veriler sayısal değişiklikler yapılarak öğrenciye sorulmaz. Eğer sorulursa davranış düzeyine iner. Bu basamakta hedef cümlesinin sonuna “temel özellikleri kestirebilme” ifadesi yazılır. Davranışlar yazılırken cümlenin sonuna yazma, söyleme, seçip işaretleme, gerekçesiyle yazma gibi ifadeler getirilir.
ÖRNEKLER Þ
            → Sosyal bilgiler dersiyle ilgili verilerin belli başlı özelliklerini kestirebilme…
            → Beslenmenin temel ilkeleriyle ilgili belirgin özellikleri kestirebilme,
Kavrama Düzeyi İle İlgili Genel Örnekler Þ
            → Tarih dersinde verilen bir haritayı okuyabilme,
            → Okuduğu bir parçaya başlık bulma,
            → Bir metni yorumlayabilme,
            → Benzerlik ve farklılıklarını açıklama,
            → Bir metni özetleme,
            → Dilbilgisi kurallarını kavrayabilme,
            → Bir kavrama örnek verebilme,
            → Türkiye’nin yeryüzü şekillerini gösteren bir haritada renklerin ne anlama geldiğini       söyleme,
            → Öğrenim hürriyetinin önemini örnekler vererek açıklama.
            → Dünya ticaret yollarını denetleyen devletin neden güçlü olabileceğini açıklayarak       yazma,
            → Anne sütünün yaralarını çevresinden örnekler vererek açıklayabilme,
            → Yukarıda belirtilen devletlerle Türkiye arasındaki ticari gelişmelerin gelecekteki          durumunun ne olabileceğini belirleyip gerekçesiyle yazma / söyleme…
            → İnkılapçılık ilkesinden sapmanın devletin devamlılığı ile ilgili olarak gelecekte ne        gibi sorunlar çıkarabileceğini beş cümle ile yazınız ?
ÖRNEK─2001 KMS Þ Aşağıdaki davranışlardan hangisi “ışığın kırılması olayının kavrama düzeyinde öğrenildiğini” gösteren bir kanıt olamaz?
A) Olayı benzer bir örnekle açıklama,
                        B) Olayı, kendi cümleleriyle anlatma,
                        C) Olayın kitapta geçen tanımını söyleme,
                        D) Olayı çizdiği bir şekil ile gösterme,
                        E) Olayı hazırladığı deney yoluyla gösterme,
            Cevap: C ŞIKKI Þ Çünkü bu seçenek bilgi düzeyinde bir davranışı içermektedir. Kavrama basamağı çeviri, yorumlama ve ötelemeden oluşur. A, B, D ve E seçeneklerinde öğrenilen bilginin farklı biçimlerde (örnekle, kendi cümleleriyle, şekille, deneyle) sunulması söz konusudur.
ÖRNEK─2003 KPSS Þ Verilen hedef davranışın başta verilen hedef düzeyi için uygun bir örneği aşağıdakilerden hangisidir?
                 HEDEF DÜZEYİ                                   HEDEF DAVRANIŞLAR
            A) BİLGİ                               →        ÖĞELERE AYIRABİLME
            B) ANALİZ                           →        ÖZGÜN BİR BÜTÜN MEYDANA GETİREBİLME
            C) KAVRAMA                     →        BAŞKA BİR BİÇİMDE İFADE EDEBİLME
            D) ALMA                              →        FARKINA VARMA
            E) DEĞERLENDİRME       →        YORDAMA
Cevap: C ŞIKKI Þ Kavrama basamağında öğrenci bilgiyi kendine göre ifadelendirir. Kavrama düzeyinde öğrencinin önceden öğrendiklerini yeni bir biçimde yeni bir düzenlemeyle sunması yada farklı biçimlerde ve düzenlemeler de gördüğünde tanıması gerekir.
C)    UYGULAMA (Kullanabilme-Problem çözebilme)
Bu düzeyde bilgi ve kavrama basamağında kazandığı davranışlara dayanarak öğrenciden kendisi için “YENİ olan bir SORUNU ÇÖZMESİ” istenir.
            Sorun nitelik ve nicelik açısından yeni olmalıdır. Öğrenci bu sorunu çözerken ilgili ilkeleri, genellemeleri, yöntem ve teknikleri işe koşmalıdır. Bu düzeyde öğrenilenleri yeni bir durumda kullanma, genel bir kavramı bir problemin çözümüne uygulama vardır. Hem bilgiyi hem kavramayı gerektirir. Bu basamakta öğrenci fikirleri, bilgileri, prensipleri ve teorileri kullanır, değiştirir yada yeni ve özel durumlara uygular, gösterisini yapar. Öğrencinin sorun çözme yeteneğini geliştirmeyi amaç edinir.
            Bu basamakta yazılan hedef cümlelerin sonuna uygulama gücü veya yapabilme uygulayabilme, kullanabilme, problem çözebilme, ilkeleri kullanabilme gibi ifadelerden biri getirilmelidir. Uygulama basamağındaki hedeflerin davranışları yazılırken “hesaplama, uygulama, yapma, gösterme, hazırlama, üretme, çözümleme, sınıflandırma, rapor etme, kullanma, çizme gibi ifadeler cümlelerin sonunda yer almalıdır.
ÖRNEKLER Þ
            → Kuvvet, hareket ve enerji ünitesi ile ilgili problemleri çözebilme,
            → Sosyal Bilgiler dersiyle ilgili temel sorunların çözümünde ilkeleri kullanabilme,
            → Türkçe dersinde yazım kurallarını bir iletişim muhtevasında doğru kullanabilme,
            → Fen Bilgisi dersinde temel doğal olaylarla ilgili bir problemi çözebilme,
            → Verilen bir problemi formül kullanarak çözebilme,
            → Fen Bilgisi dersinde deney yapabilme,
            → Yön bulma bilgisini harita üzerinde gösterebilme,
            → Fizik dersinde belli başlı problemleri çözebilme,
            → Yüzler basamağında toplama işlemi yapabilme ,
            → Karşılaştığı sorunların çözümünde bilimsel yöntemin ilkelerini kullanabilme,
            → Dairenin çevresini ve alanını hesaplayabilme,
            → Bir çemberin uzunluğu ile çapının uzunluğundan faydalanarak p sayısını bulma,
            → Uzunluğu verilen bir çemberin yarı çap ve çap uzunluğunu bulup yazma,
 

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir